Murat Ülker’den ‘siyasette din istismarı’ tespiti

İş insanı Murat Ülker, LinkedIN üzerinden ‘siyasette din istismarı’ tespitinde bulundu.

İşte Ülker’in yazısı:

Bilgi Çağı İhtilali, enteresan biçimde, birinci kurbanlarını daha güçlü ülkelerden almaya başladı.

Şirketler üretim iktisadından çıkıp Bilgi iktisadına geçmeye başladıklarında birinci işsiz kalanlar kendi vatandaşları oldu.

Bu durum varlıklı ülkelerde toplumsal huzursuzlukları ve beraberinde siyasi tertibe damga vuran rahatsızlıkları getirmeye başladı. Refahtan eskisi kadar hisse alamama, emekli maaşının düşmesi, hayat koşullarının zorlaşması üzere etkenlerin yanına yoksul ülkelerden göç yağmuru eklenince, Aydınlanma Çağı’nın beşere getirdiği kazanımların neredeyse tamamı riske girdi.

Korumacı güdülerle ulusal sonların tekrar yükselmeye başlaması, geçmişte olduğu üzere bugünde, ülkeler ortasında büyük gelir farkları yaratıp sonunda büyük bir savaşa yol açma riskini de artırıyor.

İklim Değişikliği Gerçek mi?

Sıcaklık artışı, dünyanın iklim istikrarlarını ister istemez değiştiriyor; okyanus akıntılarının rejimi değişiyor, daha fazla deniz suyu buharlaştığı için daha fazla çok iklim olayı, yani sellere ve toprak kaymalarına neden olabilecek büyüklükte yağışlar, fırtınalar, kasırgalar, yaşanıyor. İklim değişimi, dünyanın hayli geniş bir bölgesini çölleşme tehlikesiyle karşı karşıya bırakıyor. Çölleşme, yani ziraî faaliyetin yapılamaması, yani bu bölgelerde yaşayan insanların açlık tehlikesiyle karşı karşıya kalması kelam konusu.

Bu göç hareketlerini daha da hızlandırıyor. Bu hızlanma, güçlü ülkelerin aslında tehdit altındaki toplumsal ve ekonomik nizamını de, siyasi sistemini de daha beter tehdit altına sokuyor. Dünyayı karamsar bir gelecek bekliyor. Bu ortada Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) yayınında “iklim değişikliği yoktur” demeye gelen bir makalenin gündemde olduğunu da belirtelim.

Kapitalizmin Sonu mu?

Kapitalizm, kapitalin daima büyümesini, daima artmasını ister. Sermaye daha fazla satmak ve daha fazla kâr elde etmek ister, bu gayeyle tüketimi de kamçılar.

Bu sebeple kapitalizm periyodik olarak ekonomik kriz çıkartmaya eğilimlidir. “Türev ürün” bankanın alacağına dayalı olarak piyasaya sürdüğü bir şey, alacakların türevi. Türevin türevi. Teorik olarak bu zincirin bir sonu yok. Zincir koptu. Dünyanın dört bir yanındaki finansal kurumları iflas noktasına getirdi.

Küreselleşme sermayenin ve malların serbestçe dolaşmasını öngörüyordu lakin emeğe birebir serbestiyeti getirmiyordu. O yüzden sermaye, kuralların da gevşemesiyle kolay kolay daha ucuz emeğin olduğu ülkelere kaydı, üretimini buralarda yapmaya başladı. Bu da sermayenin sahibi olan ülkelerde lokal manada işsizlik oranlarının artmasına, orta sınıflarda önemli refah kaybı yaşanmasına neden oldu.

Bugün “üretim aracı” o denli somut elle tutacağınız, çalışanın grev yaptığında başına geçip durduracağı bir şey değil. Dünya çapında bir dev olan Google’ın yahut Facebook’un üretim aracı karmaşık birer algoritmadan öbür bir şey değil. Dünyanın en pahalı şirketlerinden biri olan Amazon’un çıkarının değerli kısmı “bulut servisleri”nden geliyor. Bilgi Çağı İhtilali çalışana gereksinim duymuyor. Bu da beraberinde çok sayıda sorunu getiriyor.

Demokrasinin Sonu mu?

Platon için özgür insanların idaresi paylaşması manasına gelen demokrasi olabilecek en makus idare biçimlerinden biriydi ve kendi içinde taşıdığı çelişkiler yüzünden demokrasi de yozlaşmaya çok açıktı. Yöneticiler seçilmek için vatandaşlara ödünler verecekler ve sonunda sıradanlık karar sürecek, bunu da kaos izleyecekti.

Ona nazaran demokrasinin yarattığı kaos yüzünden günün birinde bir kişi “kurtarıcı” olarak çıkagelecek, başlangıçta sahiden işleri düzeltse bile sonunda o da yozlaşacak, iktidarını korumak için acımasızlaşacak, yani tiran olacaktı.

Demokrasi dünyada varlıklı ülkelerin idare biçimiydi. Kapitalizmle demokrasi ilgisi, refah artışının doğurduğu doğal sistemin ismiydi, sistem refahı arttırıyor, refah artışı da demokrasiyi ve demokratik bedelleri yüceltiyordu.

Ancak refah artışı ile demokrasi ortasında var olduğu söylenen nedensellik bağı bugün sorgulanıyor. Çin, hiçbir biçimde demokratik olmamasına, insan hakları ve hukukun üstünlüğü üzere hususlarda çok keyfi hareket ediyor olmasına karşın kapitalist bir ekonomiyi yerleştirmeyi ve halkına refah sunmayı başardı. Rusya hiçbir biçimde “liberal demokrasi” değil lakin refah artışı yaratıyor.

Öte yandan, varlıklı Batı ülkeleri bir yandan Bilgi Çağı İhtilali’ne öncülük eder ve bu yeni iktisatla zenginleşirken, bir yandan da bu ülkelerdeki vatandaşlar refahlarını kaybediyorlar, işlerini kaybediyorlar, geleceklerinden telaş ediyorlar.

Yabancı düşmanı ve ekonomiyi içe kapatma siyasetleriyle öne çıkan bu hareketlere vakit içinde “popülist”, “aşırı sağ” ve “neo-faşist” isimleri takılıyor. Farklı biçimde bu siyasi hareketlerin her biri kendi başına “milliyetçi” olsalar da aslında ulusal sonları aşan bir siyasi amaç ve telaffuz paylaşımı içindeler.

Yabancı düşmanlığı, ırkçılık ve ayrımcılık olağanlaşıyor. Dünyada en büyük siyasi memnuniyetsizler sokak şovlarıyla memnuniyetsizliklerini arka arda, her yerde gösterdiler. Sokak hareketleri birtakım ülkelerde idareleri değiştirdi, kimi ülkelerde sonu iç savaşa varan kıymetli gelişmeler oldu, kimi ülkelerde çok büyük polis reaksiyonuyla karşılaşıp vakit içinde söndü gitti. Ortak bir özelliği; hepsi ne istemediğini biliyordu, ancak ne istediğini bilmiyordu.

Gıda Krizi mi?

Mısır’da uzun yıllardan beri ülke iktisadı Ordu’nun etrafında oluşturulmuş olan bir şirketler imparatorluğuna tabiydi. Bu şirketlerin, daha doğrusu Mısır’ın Genelkurmay Lideri’nin denetimi altındaki dolar ölçüsü Mısır Merkez Bankası’nın rezervlerinden daha fazlaydı.

Ordu, tahminen de Hüsnü Mübarek’in artık vaktinin dolduğuna inandığı için, o yıl buğday ithalatına para vermedi. 2011in daha başında ekmek bulamaz hale gelen halk sokaklara döküldü. Sonrasını herkes biliyor, Hüsnü Mübarek devrildi, Mısır demokrasiye geçmek istedi, çok düşük iştirakin olduğu seçimden Müslüman Kardeşler örgütü iktidar olarak çıktı. Bir müddet sonra Mısır ordusu tıpkı şeyi Müslüman Kardeşler iktidarına karşı da yaptı, tekrar yiyecek kasveti ve ona bağlı ayaklanma yaşandı, ordu bir darbe yaparak idaresi tümüyle ele geçirdi, Müslüman Kardeşler’i de bütün başkan takımıyla mahpusa attı.

Aynı yıl, yani 2011de Suriye’de de ayaklanma çıktı. Aslında bunlar başlangıçta barışçıl gösterilerdi ancak Suriye idaresi bu şovları bastırmak için silah kullanınca ülkedeki sokak şovları birkaç ay içinde iç savaşa gerçek evrildi. Suriye halkını sokağa çıkartan şey açlıktı.

Bir milyondan fazla insanın canına mal olan iç savaş, hala devam ediyor. Bu yüzyıl içinde önemli besin krizleri yaşanmaya devam edecek. Kuzey Kore’de, Venezuela’da, Afrika’nın muhakkak bölgelerinde, Ortadoğu’da, Myanmar’da, Hindistan’ın kimi bölgelerinde, Afganistan, Pakistan ve Bangladeş’te kısmen besin krizleri yaşanıyor aslında. Açlık çeken beşerler kitleler halinde öteki yerlere göç etmeye çalışıyor. Dünya çapında yaşanan mülteci krizi ile açlık krizini birbirinden farklı düşünmemek gerekiyor.

Asimov’un Gelecek Kestirimleri Nedir?

Bilim kurgu, 20. Yüzyıla has bir edebiyat çeşidi. İnsanları öldürmenin biçimi, romancısına nazaran değişmekle birlikte temel fikir birebirdi: Dünya nüfusunu azaltmak lazım.

Peki, tamam, lazım da, hangi insanları öldüreceğiz, kimlerin yaşamasına izin vereceğiz? Bu seçimleri kim, nasıl ve neye dayanarak yapacak? Romancıların yahut sinemacıların öngörüleri, yani insanları öldürme yahut vefata terk etme öngörüleri pek gerçekleşebilir üzere durmuyor. Benim varsayımım, insan sayısının ileride tabiatıyla azalacağı.

Beyin 2.0″a ve Oradan “İnsan 2.0″a Doğru

Kimliklerimizi kendimizin seçtiği yanılsamasına sahibiz (bir kısmını hakikaten kendi irademizle seçeriz) lakin aslında bu seçimlerin en kritik olanlarını ailemiz ve toplumsal etrafımız bizim için yapar. Birkaç on yıl içinde beyni gerçek biçimde okumanın da, beyne bilgi yazmanın da mümkün olabileceği bir periyoda gireceğiz.

Beyninize takılabilen bir alıcı-verici sistem düşünün… Bu sistem aracılığıyla internete öbür rastgele bir araç gerekmeden erişebildiğiniz üzere, bu alıcı-vericiye sahip beşerlerle da daima irtibat halinde olabiliyor, onlarla ağzınızı açmanıza yahut kaleminizi kullanmanıza gerek kalmadan haberleşebiliyorsunuz. Bu hayale “Beyin 2.0” ismi veriliyor. Dediğim üzere, birkaç on yıl içinde bu hayalin gerçekleşmesi bekleniyor.

“Beyin 2.0” gerçekleşecek olursa, o vakit “kolektif bir insanlık”tan daha kolay kelam edebileceğiz. Bugün dünya çapında bir ağa dönüşen internet, o “kolektif insanlık”ın omurgasını oluşturmaya başladı. Bir diğer alana “biyo-medikal mühendislik” ismi veriliyor.

Akıllı biyolojik ilaç geliştirmekten laboratuvar ortamında insan organı yaratmaya, takma uzuvlar yapmaktan öbür şeylere kadar pek çok şey artık mümkün. Ve çok süratli gelişmeler yaşanıyor. İnsanı ölümsüz yapmak tahminen mümkün değil lakin bu gelişmelerle ömrü çok uzatmak mümkün olacak. “İnsan 2.0” ömrü uzamış, kısmen makinelerle birleşmiş, insanlığın bütün bilgi birikimine erişimi olan bir “üstün insan” mı olacak?!?

“Beyin 2.0” ve “İnsan 2.0” şayet insanlığın geleceğiyse, bu geleceğin toplumsal tertibi nasıl olacak? “Siborg” uygarlığındaki üzere kolektif bir beyefendisine mi evrileceğiz yoksa Yürekli Yeni Dünya’da izini gördüğümüz cinsten birtakım kişisellik taraftarlarının ortaya çıkmasıyla belirecek yeni bir çekişmeyi mi izleyeceğiz? Lakin birebir anda hem kolektifin kesimi hem de “birey” olabilir insan.

Bilgi Çağı İhtilalinde şimdilik bizi bu türlü bir belgisiz gelecek bekliyor. Lakin unutmayın, geleceği biçimlendirecek olan da insanın kendisinden diğeri değil.

Bu Macera Burada Biter mi?

Sonuçta Kısa İnsanlık tarihi kitabı, Türkiye’de doğup büyüyüp kendini “Batılı gibi” düşündüğünü zanneden biri tarafından yazılmış bir “Batı uygarlığı tarihi” oldu. Hakikaten Batılı birisi okusa ne düşünür sanki? diyor İ. Berkan. Halbuki tam aksi oldu, ben de okudum ve niyetlerimi ekledim.

Determinizm ve pozitivizm fikirleri de, Hegel’in diyalektiği de, Marx’ın diyalektik materyalizmi de sonuçta tarihin ileriyi, gelişmeyi emreden bir şey olduğuna inanan fikrin sonuçları. Bu kanıları savunanlara nazaran tarihin oku yalnızca ileriyi ve gelişmeyi göstermekle kalmıyor, bir de insanlığın ulaşacağı kesin bir basamak da olduğunu savunuyor.

Oysa ben tarihin okunun ileriyi gösterdiği kanısında değilim. Uygarlık ve teknoloji mutlak kazanımlar değil, bilakis çok kolay kaybedilebilen şeyler. Yeni sayılabilecek bir örnek vereyim: 2003 yılındaki Amerikan işgali öncesinde Irak, evet feci bir diktatörlüktü, insan hakları yoktu falan lakin muhakkak düzeydeki bir uygarlıktı. En kolayından, Bağdat’ta yahut Musul’da akşamları bir dehşet hissetmeden sokağa çıkabiliyor, bakkaldan ekmek alabiliyor, hastalanırsanız hastaneye gidebiliyordunuz. Bugün işgalin üzerinden onca vakit geçtiği halde bu kolay şeylerin hiçbirine sahip değil Iraklılar. Halbuki 2003 öncesinde de o ülkede o hizmetleri verenler onlardı. Ne oldu, toplu halde ne yaptıklarını mı unuttular ki bugün güvenliği olmayan, elektriği üretilmeyen, suyu akmayan, hastanelerinde yanlışsız dürüst tedavi olunamayan bir yere dönüştü Irak? Üstelik artık “demokrasi” var, halk iktidarı oylarıyla belirliyor.

“Tarihselcilik” ismi verilen anlayışa en ağır tenkitleri Avusturyalı bilim felsefecisi Karl Popper getirdi. Kendi yazdıklarıma bakınca, Popper’ın görüşlerinden bir epey etkilendiğimi gördüm.

Popper’in tarih bilimi üzerine görüşleri özetle şöyledir: Olayların peş peşe gelişi hakkındaki bilimsel açıklamalar, eğilimler ve ön-deyiler kanun değildir. Şayet kesinlikle bir şey denecekse bir yönelimdir. Yönelim ise kanunun bilakis genel olarak bilimsel ön-deyilere destek olarak kullanılamaz. Popper’in gösterdiği münasebetler şunlardır:

1. Beşeri tarihin akışı, beşeri bilginin artışından şiddetli bir halde etkilenir.

2. Akli yahut bilimsel metotlarla, bilimsel bilgimizin gelecekteki artışını evvelce haber veremeyiz.

3. Bu sebeple, beşeri tarihin gelecekteki akış tarafını evvelden haber veremeyiz.

4. Bu demektir ki, teorik bir tarihin yani teorik fiziğe tekabül eden bir tarihi toplumsal bilimin imkânını reddetmemiz gerekir. Tarihi ön-deyi için temel vazifesi yapacak rastgele bir bilimsel tarihî gelişme teorisi olamaz.

5. Bundan ötürü tarihselci metotların ana amacı yanlış kavranmıştır; ve böylelikle tarihselcilik çökmektedir.

Bu durumda, Popper’e nazaran, örneğin kuramsal fizik üzere bir kuramsal tarih disiplini olamaz. Tarih gösteriyor ki, toplumsal realite büsbütün farklıdır. Tarihî gelişmenin akışı, ne kadar harika olursa olsun, teorik inşalarla asla şekillendirilemez.

Filistinli düşünür Edward W. Said, 1978de yayımladığı meşhur yapıtı Oryantalizm’de (Şarkiyatçılık) Batılı sömürgeci güçlerin kendi kendilerine bir “Doğu” imgesi yarattığını anlatır. Fakat problem yalnızca Batılıların yarattığı ve gerçeği söz etmekten çok uzak, birtakım önyargılara, ön kabullere ve Batı’nın Doğu’dan üstünlüğü fikrine dayalı bu imgeden ibaret değildir. Birebir sömürgeci güçlerin bilhassa İslam ve Arap ülkelerinde kendilerine buldukları işbirlikçiler de bu imgeye inanırlar ve kendilerini, içlerinden çıktıkları toplumu bir Batılının bakış açısıyla eleştirirler. Toplumlar belirli bir refaha eriştiği vakit birbirine benzeri hale geliyordu.

Britanya kökenli tarihçi Niall Ferguson’un bir kitabında okudum. Sanayi İhtilali, evet, birkaç ülkede başlamış ve devam etmişti ancak tesirleri çok kısa müddette dünyanın dört bir yanına yayılmıştı. Bu tesirlerden biri de, lokal giysilerin ortadan kalkması, onun yerine dünyanın her yerindeki insanların birbirine benzeri biçimde giyinmeye başlaması olmuştu.

İnsan toplulukları uygunluk ve hoşlukları değil nefreti hafızasında saklıyor, o nefretin sönmesine hiç müsaade vermiyor ve fırsatını bulduğunda nefretini de içinde saklamaktan vazgeçip dışa vuruyor.

“Tarihin doğal akışı” diye bir şey yok. İnsan yaşadığı her gün tarihe şu yahut bu biçimde müdahale ediyor.

Elbette farklı farklı kültürler vardı fakat “uygarlık” üç aşağı beş üst birbirine benziyordu zira Sanayi İhtilali sonrası bütün mahallî kıyafetlerin ortadan kalkıp herkesin tıpkı tişört ve pantolonu giymesi üzere uygarlık için de bir standart oluşmuştu. Dünyanın dört bir yanında o standart kovalanıyordu artık.

“Modernizm” dediğimiz ideoloji, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren biri içeriden başkası dışarıdan iki büyük meydan okumayla karşı karşıya kaldı. İçeriden gelen meydan okumanın ismi “postmodernizm”di. Postmodernizm, motamot modernizm üzere sanattan mimariye, siyasetten bilime kadar hayatın her alanında kelam söylüyor.

Modernizmin sloganını tekrar hatırlatayım: özgürlük, eşitlik, kardeşlik.

Postmodernizm, burada “kardeşlik” kısmına itiraz etti. “Neden kardeş olalım ki!” dedi.

Kardeş olmadan da, özgür ve eşit bireyler olarak tıpkı potada eriyebilir, ortak bir “millet” hissini yaşayabiliriz?

Modernist ideoloji açısından ferdî özgürlükleri garanti altına almayan, maddelerini toplumun bütün kısımlarının temsil edildiği bir parlamentoda yapmayan, iktidarın özgür seçimler yoluyla el değiştirmediği ve iktidarın hesap verebilir olmadığı bir nizamda “uygarlık” yarım kalır, gelişemez.

Ama işte Çin var. Demokrasiyle değil tek parti diktatörlüğüyle yönetiliyor. Ferdî hak ve özgürlükler son derece kısıtlı, maddelerini geniş iştirakli bir parlamento değil dar bir küme insan yapıyor, bir çeşit oligarşi ile yönetiliyor ve vakit zaman tiranlık olduğu izlenimi veriyor. Lakin bütün bunlara karşın dünyanın en büyük iktisadı olmak üzere, bilimsel üretimde nefesini Amerika’nın ensesinde hissettiriyor.

Acaba diğer bir uygarlık mümkün değil mi? Var olan uygarlık paketini başından beri orada ve sonsuza kadar da o denli kalacak diye düşünmek hakikat mu?

Kısa İnsanlık Tarihi burada bitmedi, ileride son bir yazıyla bugüne varıp, geleceğe yönelik kestirimleri ekleyeceğim. Bilgiyi paylaşmak, birlikte öğrenmek işte bu türlü bir şey.

patronlardunyasi.com