Mahfi Eğilmez: Türkiye’de tehlikenin ismi Multiflasyon

Ünlü ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez, Türkiye’nin enflasyonla uğraşının özgeçmişini kaleme aldığı yazısında, 2001 krizini hatırlattı. O devir alınan önemli tedbirler sayesinde enflasyonun 3 sene sonra tek haneye düşürüldüğünü hatırlatan Eğilmez, 22 yıl sonra tıpkı devrin yaşandığına dikkat çekti.

Eğilmez, hazırladığı tabloda yer alan tüm enflasyon çeşitlerinin Türkiye’de bulunduğuna değindiği yazısında şunları söyledi:

SKİMPFLASYON, SHRİNKFLASYON…

“Daha evvel enflasyon üzerine birçok sefer yazı yazdım, tarifleri vermeye çalıştım ve Türkiye’de hangi çeşit enflasyonun var olduğunu açıklamaya çalıştım. Son olarak, dünyanın her tarafında enflasyonun yükselmeye başlamasıyla birlikte ortaya çıkan kimi yeni tıp enflasyon görünümlerini yazdım. Bunlar: skimpflasyon (kaliteyi düşürüp fiyatı tıpkı tutmak yoluyla yaratılan kapalı enflasyon), shrinkflasyon (miktarı azaltıp fiyatı tıpkı tutmak yoluyla yaratılan kapalı enflasyon), greedflasyon (yüksek enflasyonun da ötesine geçerek yapılan fiyat artışlarının yol açtığı enflasyon) olarak isimlendiriliyor. Fiyatlar genel seviyesinin (yani fiyatlarının çoğunun) daima olarak yükselmesini enflasyon olarak tanımladığımız için greedflasyon dışındakilerin fiyat artışı değil de enflasyon çeşidi olarak tanımlanabilmesi için kalite düşüşünün yahut ölçü azaltılmasının süreklilik taşıması gerektiğine dikkat çekelim.

BENZİNDE ENFLASYON ARTIŞI MI FİYAT ARTIŞI MI?

Petrol dışarıdan ithal edildiği için dünyada petrol fiyatlarının artışına ve TL’nin dolar karşısındaki bedel kaybına paralel olarak akaryakıt fiyatları daima bir artış içinde olduğundan bu artışlar enflasyonun yükselmesine yol açan nedenler ortasındadır. Buna karşılık şayet TL dolar karşısında kıymet kaybetmese ve dünyada petrol fiyatları değişmese lakin hükümet akaryakıt üzerindeki KDV’yi mesela 5 puan artırsa bu bir kezlik fiyat artışına yol açacağı için bunu enflasyon artışı olarak değil fiyat artışı olarak kıymetlendirmek gerekir.

MALİYET VE TALEP ENFLASYONU

Enflasyon asıl olarak ya üretim maliyetlerinin daima olarak yükselmesinin (arz ya da maliyet enflasyonu) ya da talepteki daima artışların (talep enflasyonu) fiyatlara yansımasıyla ortaya çıkar. Bu ikisi dışındaki bütün enflasyon ve enflasyon gibisi olgular bu ikisinin türevleridir. Bunları bir tablo halinde gösterelim:

Fiyatlar burada sayılanlardan diğer nedenlerle de artabilir. Örneğin bir malın moda olması çok talep edilmesine ve fiyatının artmasına neden olabilir. Ya da bir mala rastgele bir nedenle talep artışı gelmesi o malın fiyatının artmasına yol açabilir. Ne var ki bunlar, üstte değindiğimiz üzere bir kezlik (sürekli olmayan) ya da tek malla sonlu fiyat artışları olacağı için enflasyon değil fiyat artışı olarak sınıflandırılır.

ÜRETİM MALİYETLERİ ARTAR

Bir de yanlış iktisat siyasetinin yarattığı enflasyon artışı var. Diyelim ki bir iktisatta enflasyon ve merkez bankası faizi yüzde 20 iken ve enflasyon artma eğilimi içindeyken merkez bankası faizi artırmak ya da en azından sabit tutmak gerekirken düşürmeye, hatta bununla da yetinmeyerek piyasa faizlerinin de düşürülmesi tarafında baskı yapmaya başlamış olsun. Bunun sonucu olarak bankaların mevduata vereceği faiz, gerçek olarak negatif olmaya (enflasyonun altında kalmaya) başlamışsa insanların tasarruf yapması için bir neden kalmaz. Zira bu durumda faiz alsalar bile satın alma güçlerini koruyamayacaklar demektir.

O vakit ellerine geçen parayı harcamaya başlarlar. Talep artmaya ve talep enflasyonu oluşmaya başlar. Enflasyon yükseldiğinde yani paranın iç bedeli düşmeye başladığında ister istemez dış kıymeti de düşer, kur yükselir. Kur yükselişi ithal mal ve girdi fiyatlarını o da üretim maliyetlerini yükseltir. Böylelikle talep tarafından başlayan enflasyon maliyetlere de yansıyarak bir kısır döngüye dönüşür. Bu türlü bir ortamda bir yandan da seçimler üzere çeşitli nedenlerle para arzı artışı ortaya çıkarsa kısır döngü giderek büyür.

TEDAVİ ENFLASYON TİPİNE NAZARAN YAPILIR

Bazı ekonomilerde bu enflasyon cinslerinin birkaç tanesi bir ortada bulunur. Bu türlü bir durumda tedavi o enflasyon cinsine nazaran yapılır. Örneğin talep enflasyonu varsa faizler artırılır, para arzı kısılır ya da girdi fiyatları artışı kaynaklı bir maliyet enflasyonu kelam hususuysa o maliyetlerin düşürülmesi için vergi oranı düşürülebilir.

Türkiye’de bugünkü ortamda bu tabloda sayılan nedenlerin ve enflasyon çeşitlerinin tamamı mevcuttur. Buna multiflasyon (çoklu enflasyon) diyebiliriz. Multiflasyonu düşürebilmek için bir yahut iki tedbirden çok ötesi gerekir. Bu sorunu çözmenin yolu kapsamlı bir program uygulamak ve geleceğe ait beklentileri olumlu hale dönüştürecek adımları atmaktan geçer.

22 YIL SONRA BİREBİR YERDEYİZ

Türkiye, 2001 krizine girdiğinde enflasyon oranı bugünküne yakındı. Toplum, motamot bugünkü üzere geleceğe ait karamsar beklentiler içindeydi. Kriz sonrası uygulanmaya başlayan kapsamlı istikrar programıyla birlikte görünüm değişmeye ve gelecek beklentileri düzelmeye başladı ve enflasyon üç yılın sonunda tek haneye düşürüldü. Türkiye’nin bugün içinde bulunduğu enflasyon meselesini çözebilmesi için misal kapsamda bir programı uygulamaya koyması gerekiyor. İşin en acı tarafı 22 yıl sonra dönüp dolaşıp benzeri bir programı uygulamak zorunda kalmamızdır.”

patronlardunyasi.com