Türkiye’nin ekonomik piramidine nazaran en doruktaki %20 İtalyan, en tabandaki %20 Hint üzere yaşıyor

Ekonomist Kerim Rota Türkiye’nin ekonomik piramidini Oksijen’de yazdı. İşte o yazı:

Fıkra bu ya; borçtan korkan biri yolda diğerine ilişkin bir senet bulur. Bankaya gidip öder. Birkaç gün sonra yolda bir senet daha bulur. Bu sefer parası yoktur, kaygıdan yurtdışına kaçar.

Son 6 yılda TL’ye olan inancın yok edilip döviz ve gayrimenkulde yaratılan vahim artışın faturasını varlığı olmayanlar ve gençler ödüyor. Onlar da devayı yurtdışına gitmekte buluyor.

TÜİK “hane halkı tüketim harcaması anketini” haziran ayı başında yayınladı. Ankete nazaran ülkemizde tüketim harcamalarının yüzde 40’ını en güçlü yüzde 20’lik gelir kümesi yapmış. En fakir yüzde 20 ise yalnızca yüzde 7’sini yapabilmiş. Anket ayrıntılarında bu kısmın harcamalarının yüzde 80’inin besin, kira ve ulaştırma masraflarından oluştuğu görülüyor.

Ocak ayında açıklanan gelir dağılımı istatistikleri sayesinde ise tüm kümelerin gelirden aldıkları hisseleri görebilmiştik. Oksijen’de yayınlanan birinci yazımda sizlerle paylaştığım UBS araştırması ise yeniden bu kümelerin servetteki hisselerini ortaya koyuyordu. Hasebiyle tüm bu dataları birleştirdiğimizde servet, gelir ve tüketimde gelir kümelerinin hisselerini görebilir hale geldik. Aşağıda hepsini gösteren toplu tablonun sonunda hangi gelir kümesinin yaklaşık hangi ülkeler ortalaması seviyesinde gelire sahip olduğunu da sizler için ekledim.

En zirvedeki yüzde 20’lik nüfus İtalya, İspanya yahut Japonya ortalamasında bir gelire sahipken en aşağıdaki yüzde 20’yi karşılaştırabileceğimiz ülkeler Hindistan, Venezuela ve Lübnan olmuş. Tekrar en zirvedeki yüzde 20 dışında gelirdeki hissesi tüketimdeki hissesinden daha yüksek bir gelir kümesi yok. Hasebiyle uzun devirde tasarruf etme imkanının daha çok en doruktaki yüzde 20’lik kesimde olduğunu düşünebiliriz. Tablonun en başındaki servet dağılımı da esasen bunu teyit ediyor.

Yine birinci yazıyı okuyanlar hatırlayacaklardır, ülkemizde bireylerin servetlerinde finansal olmayan varlıklardaki oran yüzde 77. Bu da çok yüklü gayrimenkulden oluşuyor. Hindistan ile bu hissenin en yüksek olduğu ülkelerden biriyiz. Ülkemizde gayrimenkul yatırımı finansal sistemde tutulan varlıklara nazaran daha istikrarlı bir yatırım aracı olarak görülüyor. Bunda uzun yıllar boyunca yüksek enflasyonla yaşamamızın tesiri çok büyük.

SERVETLERİN TL FAİZLERLE BAĞLANTISI NE SEVİYEDE?

Ülkemizde toplam servetin finansal sistemde tutulan kısmı yalnızca yüzde 23 iken bunun da çoğunluğu yabancı paradan oluşuyor. TCMB’nin yayınladığı hane halkı finansal varlıkları tablosu bu bahiste uygun bir fikir edinmemizi sağlıyor.

2024 Mart sonu prestijiyle 12,9 trilyon TL seviyesinde bulunan hane halkı finansal varlıklarının yüzde 40’ı yabancı para, altın ve KKM üzere döviz cinsi varlıklarda saklanıyor. Yalnızca dörtte biri TL mevduatta tutuluyor. Kalanı ise pay senedi, emeklilik ve yatırım fonlarında. Fonlarda döviz ve altın cinsi getiri sunan fonların hissesi da az değil. Sonuç olarak hane halkı finansal varlıklarının en fazla üçte biri TL faizlerle bağlı. Finansal varlıklarda tutulan servetler yalnızca yüzde 23 iken bunun da üçte biri TL faizlerle alakalı olunca, servetlerde TL faiz hassasiyeti olan kısım yüzde 7-8’e kadar düşüyor.

Bu da para siyaseti transferinde kıymetli bir sürtünme ortaya çıkarıyor. TCMB faiz artırdıkça kredi kullananlar bunu çabucak hissediyor. Üstelik kredi maliyetleri banka marjları ve kredi üstündeki vergiler nedeniyle daha süratli artıyor. Halbuki servetlerini gayrimenkul ve dövize endekslemiş olan ve İtalya ortalamasında ulusal gelire sahip 17 milyon kişi açısından TL faizlerdeki yükseliş yalnızca üzerinde düşünülmesi gereken bir fırsat penceresi olarak görülüyor. Bilhassa 2018 yılından bu yana TL ile tasarruf edenlerin başına gelenleri de âlâ bildikleri için çok temkinli olmaya devam ediyorlar.

YILMAZ AİLESİ

Bazen bilgileri kıssalarla süslemek daha kolay anlaşılır hale getirebiliyor. O vakit gelin sizlerle tüm bu bilgilerden faydalanarak 2018 yılı başında üç gayrimenkulü ve bankada bir ölçü tasarrufu bulunan Yılmaz ailesine bir göz atalım. Yılmaz ailesinin servetinin UBS araştırmasında olduğu üzere birçoklarının gayrimenkulde olduğunu, kalanının TCMB hane halkı verisindeki üzere yüklü yabancı parada, az bir kısmının da TL mevduatta olduğunu varsayalım. En varlıklı yüzde 20’lik kısmın üstlerinde bulunan Yılmaz ailesinin 2018’den bu yana yeni tasarruf yapması kuvvetle mümkün. Lakin kolaylık olması açısından biz ailenin son 6 yılda hiç yeni birikim yapamadığını yalnızca mevcut tasarruflarından para çekmeyecek kadar tertipli bir gelire sahip olduğunu düşünelim. Ailenin 2018 başındaki serveti aşağıdaki üzere dağılıyordu.

Yılmaz ailesinin serveti 2018 başında 4 milyon TL’ye eşdeğermiş. Varlıklarının yüzde 70’i gayrimenkulde, yüzde 18’i yabancı para mevduatta, kalan yüzde 12’si ise TL mevduatta tutuluyormuş. O tarihteki TÜİK enflasyon endeksi 330.75 imiş. Münasebetiyle servetlerinin enflasyon endeksine oranını 12.094 kat olarak görüyoruz.

Şimdi ortadan geçen altı yıldan fazla müddette hiç birikim yapamayan Yılmaz ailesinin servetinin bugünkü bedelini hesaplayalım. Ailenin sahip olduğu gayrimenkul bedellerini TCMB’nin yayınladığı Türkiye geneli konut fiyat endeksi ile, yabancı para mevduatlarını yıllık yüzde 4 döviz faizi ile, TL mevduatlarını ise tekrar TCMB’nin yayınladığı üç aya kadar bankaların mevduata verdiği akım bilgileri ile bileşik olarak hesaplayıp Mart 2024’e getirelim.

Tabloda görebileceğiniz üzere Yılmaz ailesinin 2018 başında 4 milyon TL olan serveti 42 milyon TL’ye yükselmiş. Ailenin sahip olduğu gayrimenkullerin kıymeti yaklaşık 12 kat artarken, döviz varlıkları 11 kat, TL mevduatları ise yalnızca 3 kat artmış. Ailenin TL mevduatta değerlendirdiği meblağ neredeyse erimiş ve servetlerindeki hissesi yüzde 12’den yüzde 4’e düşmüş. 2018’den 2024 başına kadar uygulanan siyasetler nedeniyle varlık sahiplerinin Türk lirasına yine güvenmelerinin pek kolay olmayacağını buradan görebiliyoruz.

DURDUĞU YERDE %50 ARTAN ALIM GÜCÜ

Yılmaz ailesi için enteresan olansa 2018 yılında 12.094 kat olan servet/enflasyon endeksinin 18.581 kata yükselmesi olmuş. Toplam servetlerinin alım gücü yüzde 50’den fazla artmış. Burada gayrimenkul ve döviz fiyatlarındaki gerçek artışların tesiri çok büyük. Faizler yapay olarak düşük tutulup vatandaşa “rekabetçi döviz kuru, Çin modeli, Türkiye modeli” kıssaları anlatılırken enflasyonun çok üzerinde artan gayrimenkul ve döviz fiyatları ailenin alım gücünü yükseltmiş. Bu ailenin son altı yılda hiç düşük faizli kredi kullanmadığını, bu imkanlarla yeni bir varlık edinmediğini, rastgele bir mal yahut hizmeti fiyatlamadığını, vergi istisnası ve teşviklerinden faydalanmadığını da not edelim. Bunu yapabilenler örnek ailemizden çok daha büyük servet artışlarına kavuştular.

TÜİK datalarına güvenmeyenler bu yüzde 50’lik artışın gerçek olmadığını düşüneceklerdir. Yeniden de son altı yılda büyük bir servet transferinin yaşandığı genel kabul görüyor. Yılmaz ailesinin de kendilerini 2018’e nazaran daha varlıklı hissediyor olması beklenen. Seyahat, yeme içme, tüketim tercihlerinde bunun kesinlikle tesiri oluyordur. Gayrimenkul fiyatlarında şimdi keskin bir gerçek düşüş olmadığı için TL faizlerdeki yükselişin şu anda aileye direkt bir tesiri yok. Bir ölçü döviz satıp TL’ye geçmek yanlışsız olur mu onu düşünüyorlar. Fakat daha evvel TL birikimlerinin başına geleni bildikleri için de temkinliler. Bu sırada tüketici kredisi kullanan milyonlar ise toplam maliyeti yüzde 100’ü aşan kredileri kullanmak ve faizlerini her ay ödemek zorundalar. İktisat idaresi ise enflasyonla gayrette öncelikle Yılmaz ailesini ikna etmek zorunda. Zira tüketim harcamalarının yüzde 40’ını onlar yapıyor ve servetin yüzde 80’i onlarda. Yılmaz ve gibisi aileler ne kadar geç ikna olurlarsa enflasyonda ve faizlerdeki düşüş o kadar gecikecek.

Uzun yıllar evvel dinlediğim bir fıkra ile yazıyı sonlandıralım.

Borçtan ziyadesiyle korkan vatandaş yürürken yerde diğerine ilişkin bir borç senedi bulur. Panik halinde bankaya gidip cebindeki son para ile borcu öder. Ortadan birkaç gün geçer, yeniden yerde öteki bir senet bulur. Bu kere parası kalmadığı için yurt dışına kaçar.

Son altı yılda Türk lirasına olan itimadın kaybedilip gayrimenkul ve döviz fiyatlarında yaratılan dehşetli artışın faturası da bugün ödeniyor. Bugünkü siyasetler da değişik bir fatura çıkarıyor. Her iki periyotta de faturayı ödeyenler rastgele bir varlık sahibi olmayanlar ve gençler oluyor. Onlar da fıkradaki üzere kurtuluşu yurt dışına gitmekte buluyor.

Enflasyon memleketler arası standartlarda makul bir seviyeye indirilmediği sürece ortada daima ödenmesi gereken bir fatura dönüp dolaşacak ve maalesef daima birebir bireyler ödeyecek.