Trendyol’un ödediği lisans parası kaldırılarak e-ticarette tekelleşmenin önü mü açılıyor

T24 müellifi Füsun Sarp Nebil, “Trendyol’un 20-30 milyar TL lisans parası kaldırılıyor mu?” balıklı yazı kaleme aldı. Yazı e-ticarette tekelleşmenin önü mü açılıyor sorusunu akıllara getirdi.

İşte o yazı:

Bugün algoritma oynamaları yaptığı raporlanan Trendyol, yarın da sanki platformda yer alan Türk tüccarları, Çinli tüccarlar ile değiştirir mi? Daha doğrusu pazaryerinde artık çoğunluk Türk malları yerine Çin mallarını görüyor olabilir miyiz? e-Ticaret kanununa 2022’de eklenen düzenlemelerini anlattığım yazının başlığı “Ticaret Bakanlığını kutlamak gerek biçimindeydi.” Bu yazının konusu ise tam aksine, “Ticaret Bakanlığı’na esefle soruyorum; ne yapıyorsunuz? e-Ticarette tekelleştirmenin önünü mü açmaya çalışıyorsunuz?” olacak. 24 yıldır gazetecilik yapıyorum ve bu 24 yılın hepsindeki gözettiğim birkaç temel prensibimden birisi “Tekele hayır” oldu.

Devamlı okuyucularım bilir; bunu en çok Türk Telekom konusunda konuştum fakat tıpkı seviyede Microsoft, Google ve monopole hakikat giden her firma için yazdım ve söyledim. En son söylediklerimden birisi de 19 temmuzda meydana gelen dünya çapındaki büyük BT kesintisi ile ilgili olarak CrowdStrike isimli siber güvenlik yazılımı ile ilgiliydi. Bu “tekelleşme” konusunu artık niçin açtım? Zira “2022 yılında, Pazaryerlerine yönelik olarak tekelleşmeyi engelleyici unsurlarla düzeltilen e-Ticaret” kanunumuza, maalesef tam bilakis ve bu sefer “tekelleşmeyi engellemeyi ortadan kaldıran düzenlemeler” getirilmeye çalışılıyor. e-Ticaret kanununa 2022’de eklenen düzenlemelerini anlattığım yazının başlığı “Ticaret Bakanlığı’nı kutlamak gerek şeklindeydi”.

Bu yazının konusu ise tam bilakis, “Ticaret Bakanlığı’na esefle soruyorum; ne yapıyorsunuz? e-Ticareti tekelleştirmenin önünü mü açmaya çalışıyorsunuz?” olacak. Hatırlatalım; 2022 düzenlemeleri konusunda birtakım unsurlar için CHP (İyi partinin ricası ile olduğu duyumlarımız var) Anayasa Mahkemesine iptal başvurusu yapmıştı. Anayasa Mahkemesi bu başvuruyu reddetti lakin artık iptal edilmeyen unsurlar, yeni düzenleme ile bypass edilmeye çalışılıyor.

2022 düzenlemesinde, rastgele bir firmanın monopolleşmeye gitmesini engellemek için çok yüksek lisans fiyatı tanımlandı. Lakin artık daha kanun uygulamaya geçmeden, bu yüksek lisans fiyatı, yok e-ihracat yaptı, yok yatırım yaptı denilerek 4 kat düşürülüyor. Yani 2022’nin en kıymetli unsuru bertaraf ediliyor. 2022’deki düzenlemenin ruhu yok ediliyor. Bu uzun bir yazı zira tüm kıssayı anlatıyoruz. Lakin öyküyü biliyor ve yalnızca değişiklikleri okumak istiyorsanız, sondan bir evvelki “e-Ticaret Kanununda Çinli Trendyol’a Kıyak mı?” başlığına bakın. Artık neler yaşandığını ayrıntılıca hatırlatalım; 2022 değişiklikleri pazaryerleri ortasındaki rekabeti sağlamaya yönelikti.

2022 temmuzunda TBMM e-Ticaret kanununda kıymetli değişiklikler yaptı.

Ticaret Bakanlığı’nın teklifi olan bu değişikliklerin temel hedefi, e-Ticaretin AVM’leri olarak isimlendirebileceğimiz “Pazaryeri” platformlarında bozulan istikrarın, küçük platformlar lehine düzeltilmesi idi. Pazarda, Amazon, Trendyol, Gittigidiyor.com, HepsiBurada, N11 üzere büyük platform mevcuttu. e-Ticaret kanunumuz 2014 yılında yayınlandı. Ondan sonraki yıllarda firmaların kendi web siteleri yanında, öncelikle trafiği ortak alandan yakalayabilecekleri, fakat yanı sıra güvenlik, reklam, bilgisayar alanı, web sitesi idaresi üzere değerli hususlarda hizmet alabilecekleri “Pazaryerleri”ni tercih etmeye başladıklarını gördük. 2018 yılına kadar Pazaryerleri platformları açısından istikrarlı bir ortam vardı.

Rekabet Kurumu’nun 2021’de yayınladığı ön araştırma raporuna bakarsanız, üstte saydığımız 4 platform aşağı üst tıpkı pazar hissesine (yüzde 15-20’ler civarı) sahipti. Ama yine Rekabet Kurumu raporuna nazaran, Alibaba.com’un Trendyol’dan birinci pay alımı yaptığı 2018’den itibaren istikrar bozuldu. O denli ki Ebay’in sahibi olduğu Gittigidiyor.com Türkiye’yi terketmek zorunda kaldı. N11.com geriledi.

Geriye kalan firmalar Amazon, Hepsiburada ve Trendyol oldu. Yine Rekabet Kurumu raporuna bakılırsa, pazardaki birinci 2 firmanın yükü 2020 yılında pazarın yüzde 60’ı idi (Önceki yazımda rapordan modüller var.) Sonrasında geçen 3-4 yılda bu istikrarın daha fazla bozulduğu ve pazarda 2 firmanın hissesinin daha fazla büyüdüğü söyleniyor. Ancak Rekabet Kurumu yeni bir rapor yayınlamadığı için bu durumu yalnızca pazardaki uzmanların sözlerinden söylüyoruz. Öbür yandan bu birinci 2 firma ortasında da istikrar bulunmuyor. 2023 cirolarına bakarsak, Trendyol, HepsiBurada’nın 2-3 katı ciroya sahip. Rekabet Kurumu’nda soruşturma yapan kısmın yöneticisinin transferi Rekabet Kurumu sayfasında Trendyol ile ilgili çeşitli şikayetler var.

Ayrıca Ticaret Bakanlığı’na yapılan şikayetler de bulunuyor. Mesela tesettür giysi satan bir firma, markasına ilişkin Google reklam sözünün fiyatının yükseltildiği (yani e-Ticaret jargonuyla söylersek, firmaya Google reklamda para yaktırıldığı) şikayeti yapmıştı. Olağan ki tüccarlardan da çeşitli şikayetler vardı.

Bazıları bize de ulaşmıştı. Bir diğer şikayet de, TV’lardaki prime time reklamlarda öteki firmaların reklamlarının alınmasının engellendiği formundaydı. 2021 yılında Rekabet Kurumu “Algoritmaya müdahele, çeşitli yollarla fiyat kırmak, münhasırlık, hakim durumu berbata kullanma” üzere nedenlerle Trendyol’a bir soruşturma açtı. Bahsettiğimiz Rekabet Kurumu raporu bu soruşturma çerçevesinde hazırlanmıştı. Lakin soruşturma kararı verilmesi öncesinde, ön araştırma raporun hazırlandığı günlerde (nisan 2021’de yayınlandı), değişiktir; Trendyol soruşturmayı yapan kısmın yöneticisini transfer ediverdi. Reaksiyon yaratan bu haberi kamuoyuna birinci ben duyurdum. Gerisinden bu mevzuda öteki medya kuruluşlarında da eleştirel haberler çıktı. Olay TBMM’ye yansıdı. Kamu yöneticisinin soruşturduğu özel şirkete geçmesinin yaratabileceği etik meseleler tartışıldı. Arkasından da Rekabet Kurumu yöneticilerinin soruşturdukları daldaki firmaya geçişi için mühlet tanımlayan bir kanun değişikliği geldi (kamu yöneticileri için genel kural vardı ama üstüne Rekabet Kurumu için.)

Rekabet Kurumu cezası sembolik kaldı Rakabet Kurumu’nun 2021’de açtığı soruşturmanın sonucunda 2023 yılında 61,3 milyon TL ceza verildi. Zira Trendyol’un e-pazaryerindeki hakim durumunu, rekabete alışılmamış olarak kullandığı ve algoritmaya müdahale ederek, pazaryerinde satış yapan üçüncü taraf satıcıların datalarını kullanarak kendi perakende faaliyetine haksız olarak avantaj sağladığı tespit edildi. Lakin yalnızca algoritmaya müdahele şikayetine yönelik ceza verilirken, başka 2 hususta ceza verilmedi, taahhüt alınmakla yetinildi. Verilen ceza da şöyle oldu; Rekabet Kurumu cironun yüzde 10’una kadar olan ceza yetkisini binde 5 ceza ile kullandı. 2 konsey üyesi muhalefet şerhi yazdı. Dolayısıyla 2 Rekabet Kurulu üyesi ve kesimden konuştuğumuz kimi uzmanlar, bu cezanın sembolik olduğunu düşünüyor.

Cezanın 552,1 milyon olması gerektiğini belirten 2 konsey üyesinin 318.sayfadan başlayan karşı görüşünde Kurul’un ve ilgili dairenin ağır çaba ve gayretlerine rağmen; “rekabet sıkıntılarının tam bertaraf edecek ve soruşturmayı sona erdirecek taahhüt alınamamıştır” deniliyor. 2 üyenin devam eden görüşlerinde Trendyol’un pazara ve rakiplerine ziyan verdiği tespiti var;

2 üyenin bir tespiti de “ciddi ve telafi olunamayacak ziyanlar doğurma ihtimali” halinde. Aşağıda raporun bu kısmını görüyorsunuz ;

Ayrıca raporda Trendyol’un algoritmalara müdahele ve kendini kayırmaya yönelik 2020 öncesine dair çok sayıda doküman bulunduğu da not ediliyor.

Google-Facebook kararları çerçevesinde yüzde 2-3 seviyesinde ceza başlangıç seviyeleri hatırlatılıyor ve 552.085.629,57 TL ceza olması gerektiği ve 61,3 milyon TL’nin sembolik kaldığı ve adil olmadığı kaydediliyor. 20-30 milyar TL lisans parası, kanunda değişiklikle silinmeye mi çalışılıyor? Bir mühlet evvel Yeni Şafak fizikî gazetesinde değişik bir manşet ve art sayfada haberi yer aldı. Linkini veremiyoruz, zira daha sonra haber internetten kaldırıldı. Lakin haberin ekran fotoğrafını almıştık.

Yeni Şafak’ın bu 30 milyar TL’lik hesabını, biz de kesimdekilere sorduk. Yeni düzenlemeler geçmez ise, Trendyol’un 2023’te yapılacak olan ciroya bağlı olarak gelecek yıl 18-20 milyar TL civarı bir lisans ödemek zorunda kalacağını söylediler. Niçin bu kadar yüksek? e-Ticaret kanununda 2022’de yapılan “Pazaryeri” değişikliğinin püf noktası buradaydı. Rekabeti yani pazarda dengeyi sağlamak için, firmaların aşikâr ciroları aşmaması isteniyordu. Öteki deyişle firmaları frenlemek için lisans fiyatı katlanıyordu.

Anlaşılan Trendyol bunu affettireceğini düşünüyormuş ki, frene basmamış. Trendyol’un iş yapma sistemini gösterdiği için bir örnek vereyim; kanunda pazar yerleri için yapılan değişikliğin neden kıymetli olduğunu yazdığım 2022’deki yazı nedeniyle, Trendyol bana o tarihte 1 milyon TL üzere rekor bir tazminatla dava açtı. Ancak yazıda bir yanılgı olmadığı için dava birinci celsede düştü. Farklı olan şu; bu cins davalara zati “Slapp Case” deniliyormuş. Yani muharriri susturmaya, korkutmaya yönelik davalar bunlar. Kazanamayacaklarını bile bile açıyorlar. Trendyol’un davranış usulünü ve hususa verdiği ehemmiyeti, açtığı davanın sayısından anlayabilirsiniz. Buna karşılık ne değişiktir ki, daha evvelce e-ticaret konusu ile ilgilenmemiş kimi yandaş gazeteciler tarafından “muhalifler uygun diyorsa, kanun kötüdür” formundaki makalelere mevzu da oldum. O periyotta ortalıkta bir grup tuhaf söylentiler duyduk.

Sanırım Fatih Altaylı bunu “ortamı kirlettiler” diyerek tabir etmiş. Trendyol’un yaklaşımlarına dair bir diğer farklı olay da aşağıda;

e-Ticaret kanununun 2022 düzenlemeleri sırasında Trendyol “bu e-Ticaret kanunu yabancı sermayeyi kaçıracak” diyordu. Ancak kanunun olmadığı periyottaki yaşananlar nedeniyle, pazardan kaçan yabancı teşebbüs eBay’in alt şirketi olan Gittigidiyor oldu. Artık şöyle diyorlar; “Şirket Singapur’dan mı yönetilsin? Türk yöneticilerin devamı değerli.” Tıpkı fikirdeyim lakin Türk yöneticiler yerini korusun, gelirleri yokolmasın derken, pazarı Çinli KOBİ’lere/satıcılara teslim etmeye mi hazırlanıyoruz? Yarın pazarda monopolleşme olursa hem tüketici, hem tüccarlar, hem kuryeler ve de iktisat açısından ne olur? Dikkatlice düşünmek lazım. e-Ticaret kanununda Çinli Trendyol’a kıyak mı? Gelelim neyin değiştirilmeye çalışıldığına; e-Ticaret kanununda Trendyol’un lisans ödemesini hafifletecek birtakım düzenlemeler yapıyorlar; Lisans parasını düşürmek için, platformlarda yapılan e-İhracat sayısının 2024 için 4 katını indirip o denli hesap yapılacakmış (2025’te 3 kat ve 2026’da 2 kat, o vakte kadar ülkede öbür e-Ticaret sitesi kalır mı sanki?) Yapılan yatırımların da tekrar 2024 için 4 kat (2025 için 3 ve 2026 için 2 katını) cirodan düşerek lisans fiyatı tanımlanacakmış. Anlayacağınız, pek çok kişinin söylediği üzere, adrese teslim bir kanun değişikliği oluyor üzere gözüküyor.

Konuya yakın bir uzmana nazaran, hesap yapılırsa (takriben) Trendyol’un ödeyeceği lisans fiyatı bu indirimler sayesinde 18-20 milyar TL’den, 400 milyon TL üzere bir yerlere düşebilirmiş. Pekala ancak ihracat ve yatırım sayıları nasıl denetlenecek? Mesela ihracat diye dropshipping yapılırsa (malum Amazon TEMU’yu görünce çabucak soyundu bu işe), ülkenin ziyanı ne seviyede olacak? Ya da başka biçimde soralım; ülkemizdeki mahallî ticareti desteklemek ve korumak, hakkaniyetli ve rekabeti koruyan bir pazar yaratmak istenmiyor mu? Bu soruyu Karar Gazetesinden İbrahim Kahveci de sormuş;

Biz de emsal soruları soruyoruz … e-Ticarette Monopolleşmeye Hayır Yazının başında her türlü monopolleşmeye karşı olduğumu söyledim. Lakin olay bu kadar da değil. Trendyol, Alibaba.com’a ilişkin bir firma. Ülkemiz, 2017’den 2021’e kadar —ihracat yapılsın denilerek— Alibaba’ya üye olan KOBİ’lerin aidatlarını ödedi (en son 2021’de firma başına devlet teşviği 9 bin 590 TL idi, sonra biçim değişti).

Ama bu ödenen aidatlar karşılığında ne aldık ya da ihracat oldu mu, olduysa ne kadar oldu bilemiyoruz bile. Tıpkı Alibaba.com 2018’de aldığı birinci hisseden sonra, Trendyol’u decacorn haline getiren ikinci pay alımı ile şirketin yüzde 86,5’una sahip oldu. Artık bu yeni düzenleme öncesi sorumuz şu: Hem B2B ve hem de B2C pazarını Alibaba.com’a teslim etmek mi istiyoruz? Bugün algoritma oynamaları yaptığı raporlanan Trendyol, yarın da sanki platformda yer alan Türk tüccarları, Çinli tüccarlar ile değiştirir mi? Daha doğrusu pazaryerinde artık çoğunluk Türk malları yerine Çin mallarını görüyor olabilir miyiz? İhracat yapalım derken aslında ithalata yeniliyor olabilir miyiz? Dünya (ve bilhassa ABD-Çin) büyük bir ticaret savaşı içindeyken, bunun olmayacağını düşünmek naiflik değil midir? Bütün bunların sonucunda, hem tüketicilerin daha uygun fiyatlı ve çeşitlilik içeren eserleri bulması açısından hem yerli tüccarların korunması hem de e-Ticaretin çeşitliliği için ve unutmadan ekleyelim kuryelerin gelirleri ve güvenliği açısından e-Ticaretin düzgün yönetilmesi lazım. Özetle ekonomimizin kıymetli bir bileşeni artık e-Ticaret. Rekabet Kurumu’nu da Ticaret Bakanlığı’nı da, TBMM’yi de e-Ticaret’imizi muhafazaya davet ediyoruz.

patronlardunyasi.com