Tarım borsasının aracı kurumlu sisteme geçişinde merak edilen 13 soru ve karşılık

İRFAN DONAT

Türkiye Eser İhtisas Borsası AŞ. (TÜRİB) tarafından yürütülen elektronik eser senedi satışı artık aracı kurum üzerinden gerçekleştirilecek.

19 Nisan 2024 tarihinde itibaren geçerli olacak “aracılı sistem”, tarım piyasalarında fiyat belirsizliğini azaltırken, şirketlerin yatırım planları için gerekli olan finansmanı tarım eserleri yoluyla sağlayabilecek. Sistem birebir vakitte tarım piyasalarının finansman problemine tahlil sunacak.

“Aracılı Sistem” ile daha inançlı, süratli ve faal bir piyasa oluşacak. Tarım Piyasalarındaki riskler, TÜRİB ve “Aracılı Sistem”de Anadolu ÜPAK ile azalacak.

İşte tüm bu gelişmelere ait merak edilen soruların cevabını Anadolu Ürün Piyasası Aracı Kurumu A.Ş. (Anadolu ÜPAK) Genel Müdürü Ali Cem Suca verdi.

Türkiye Eser İhtisas Borsası A.Ş. (TÜRİB) hangi faaliyetlerde bulunuyor?

TÜRİB’in en önemli maksadı ve faaliyet konusu, 5300 sayılı Kanun ve ilgili mevzuat çerçevesinde lisanslı depo işletmecilerince oluşturulan Elektronik Eser Senetleri (ELÜS) ile ELÜS’lere dayalı vadeli süreç mukavelelerinin ticaretinin yürütülmesini sağlamak üzere borsacılık faaliyetinde bulunmaktır.

Türkiye Eser İhtisas Borsası, misyon ve vizyonuna hizmet eden maksatları çerçevesinde öncelikle spot eser piyasasının faaliyete geçiş çalışmalarını başlatmış olup, bu çalışmalar kapsamında piyasa yapısının tasarımı, buyruk iletimi, takas ve saklama hizmetlerinin gerçekleştirilmesi için gerekli altyapının teminini gerçekleştirmiştir. Çalışmaların tamamlanmasını takiben gerekli faaliyet müsaadesi alınarak, 26.07.2019 tarihinde ELÜS Piyasası’nın açılışı ile faaliyete geçilmiştir.

ELÜS, finansal sistemde nasıl konumlanıyor?

TÜRİB’de artan süreç hacmi ELÜS’lerin finansal sistemde kalıcı bir yere sahip olacağına işaret ediyor. ELÜS ile ziraî eser varlığı nakde dönüşür. ELÜS piyasaları likittir. ELÜS satarak süratli nakit girişi sağlanır. ELÜS alarak tarım piyasalarına yatırım yapılabilir.

Aracılık denildiğinde ne anlaşılmalı?

Aracılık, T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından faaliyet izni verilen ve TÜRİB tarafından Borsa Üyeliği’ne kabul edilen Eser Piyasası Aracı Kurumları (ÜPAK) tarafından müşterilerin ELÜS ve ELÜS’e dayalı vadeli süreç kontratlarına ait alım yahut satım buyruklarının müşteri ismine ve hesabına TÜRİB’e iletilmek suretiyle gerçekleştirilmesidir.

19 Nisan 2024 tarihinde itibaren, “Aracılı Sistem”e geçilecek ve mudi/müşteri kayıtları ile TÜRİB’e buyruk iletimi, ÜPAK’lar tarafından gerçekleştirilecektir.

Sermaye piyasası aracı kurumları ve bankalar, 31.12.2026 tarihine kadar aracı olarak faaliyet gösteremeyeceklerdir. 31.12.2026 tarihinden itibaren T.C. Ticaret Bakanlığı (Bakanlık) tarafından ürün piyasaları konusundaki yetkinlik ve deneyimi kâfi görülen sermaye piyasası aracı kurum ve bankaları, Sermaye Piyasası Kurulu’nun uygun görüşüyle, “aracı” tarifi kapsamında yetkilendirilebilir.

Anadolu Ürün Piyasası Aracı Kurumu A.Ş. (Anadolu ÜPAK) ne vakit kuruldu ve nasıl bir paydaşlık yapısı var?

Anadolu ÜPAK, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri’nde bulunan 23 Ticaret Borsası tarafından 05.01.2024 tarihinde tescil edilerek, kurulmuştur. Paydaşlık yapısı; Aksaray, Eskişehir, Kayseri, Kırıkkale, Polatlı, Samsun, Sivas, Yozgat, Çankırı, Çorum, Düzce, Giresun, Kastamonu, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Ordu, Rize, Tokat, Trabzon, Haymana ve Çubuk Ticaret Borsaları’ndan oluşmaktadır.

Anadolu ÜPAK, Türkiye’nin Ürün Piyasası Aracı Kurumu olarak, ilk Yönetim Kurulu toplantısını 11.01.2024 tarihinde düzenleyerek, Polatlı Ticaret Borsası Lideri Yahya TOPLU’yu Yönetim Kurulu Lideri olarak görevlendirmiş, TÜRİB’in kurucularından Ali Cem SUCA’yı ise Genel Müdür olarak atamıştır.

Anadolu ÜPAK’ın misyon ve vizyonu ne?

Tarım müstahsilleri, tüketicileri ve finansmanı ile bir bütün olarak, tarımın gelişimine katkıdayı bulunmayı misyon edinen Anadolu ÜPAK’ın vizyonu ise tarım piyasalarına, aracılı sistem ile mudi ve yatırımcı katarak, likit, derin ve finansman sağlanan bir tarım piyasası yaratmak halinde özetlenebilir.

Anadolu ÜPAK neler yapacaktır?

19 Nisan 2024’ten itibaren geçerli olacak olan “Aracılı Sistem” ile daha inançlı, süratli ve aktif bir piyasa oluşacaktır. Tarım Piyasalarındaki riskler, TÜRİB ve “Aracılı Sistem”de Anadolu ÜPAK ile azalacaktır.

Anadolu ÜPAK, müşterilerin ELÜS alım-satım buyruklarının TÜRİB’e iletilmesine aracılık edecek, tıpkı vakitte TÜRİB’de gerçekleşen ELÜS süreçlerine ilişkin “Takas ve Saklama”yı kendi bünyesinde yapacaktır.

Anadolu ÜPAK, ELÜS süreci yapmak isteyen tüm mudi/müşterilerin sisteme giriş noktası olacaktır.

Yeni mudi/müşteri kaydı ve müşteri buyruklarının Anadolu ÜPAK’a iletimi, Anadolu ÜPAK’ın acenteleri (Ticaret Borsaları, Sermaye Piyasası Aracı Kurumları ve Bankalar) vasıtasıyla da yapılabilecektir.

Anadolu ÜPAK uzman grubu ile tarım piyasalarında süreç yapan yatırımcıya kurumsal hizmet verecektir.

Böylece, tarım piyasalarında fiyat meçhullüğü azalacak, şirketlerin yatırım planları için gerekli olan finansman, tarım eserleri yoluyla sağlanabilecek ve tıpkı formda tarım piyasalarının finansman sorunu çözülecek.

Aracılı Sistemde hangi eserlerin alım-satımı gerçekleştirilecek?

Mevcut sistemdeki eserlerin alım-satımı devam edecek. Bu eserler şunlar: Arpa, Ayçiçeği Tohumu, Buğday, Çavdar, Çektik, Fasulye, Fındık, Kabuklu Antep Fıstığı, Mercimek, Mısır, Kuru Kayısı, Natural Nohut, Pamul, Soya Fasulyesi, Tritikale, Yulaf, Zeytin,

TÜRİB bünyesindeki yatırımcı sayısı nedir?

TÜRİB nezdindeki yatırımcı sayısı 29.12.2023 tarihi prestijiyle 216 bin 18 olarak kayıtlara geçti.

Piyasanın TÜRİB tarafından işletildiği devirde toplam süreç hacmi yıllar prestijiyle ne oldu?

ÜPAK’ların devreye girmesiyle birlikte piyasada derinlik oluşacak mı? Süreç hacminde artış öngörünüz var mı?

“Aracılı Sistem”in en kıymetli emel ve gayelerinden biri, mevcut mudi/müşteri sayısının artması, piyasanın derinleşmesi ve daha likit hale gelmesi ile süreç hacminin artmasıdır. Anadolu ÜPAK, bu bahiste öncü olacaktır.

Sistemin daha düzgün işlemesi için muhtaçlık duyulan mevzuat değişikliği var mı?

TÜRİB ve Bakanlık tarafından hazırlanan alt düzenleme taslakları istişare halindedir.

TÜRİB’de yapılacak süreçlere ve elde edilecek mümkün kârlara yönelik sağlanan vergi avantajları nelerdir?

Elektronik Eser Senedine yönelik takviyeler; çiftçilerimiz, eserlerini lisanslı depolarda saklayarak ve ELÜS’e bağlayarak, nakliye dayanağı, tahlil dayanağı, kira dayanağı ve türlü vergi istisnalarından oluşan devlet teşviklerinden istifade ederler.

Lisanslı depolarda stoklanan ziraî eserlerin alım/satım süreçlerine ait gelirler 2028 yılı sonuna kadar gelir vergisi (zirai faaliyetlerden doğan gelirler dahil) ve kurumlar vergisinden muaftır. Öteki yandan ilgili süreçler damga vergisi ve KDV’den istisna edilmiştir.

Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatiflerince lisanslı depolar tarafından ihraç edilen ELÜS meblağının %75’ine kadar azami 9 ay vadeli olarak faizsiz kredi verilebilmektedir.

TÜRİB tarafından borsa üyeliğine kabul edilme koşulları nedir? Sizinki üzere Ticaret Borsalarının bir ortaya geldiği hukukî kişilikler dışında da bu alanda hizmet verenler olabilir mi?

TÜRİB ve Bakanlık tarafından çıkarılacak düzenlemeler ile Borsa üyelik koşulları aşikâr olacaktır. Mevcut mevzuat mucibince, ÜPAK’ların hisselerinin yarısından fazlasının bir yahut birden fazlasının ticaret Borsasına ilişkin olması gerekmektedir.