Akademisyen Erdinç Gülbaş’ın az eğitimli yahut şirketi sıfırdan kuranların yeterli eğitimli çocuklarının şirketi batırdığı tezini üç iş insanına sorduk, hak veren karşılıklar aldık

Ali Kemal Erdem

Türkiye’de iş hayatında sıfırdan başlayan ve kendi işini kurarak yükselen çok sayıda iş insanı var. Kimisinin kâfi bir eğitimi bile yok.

Zorlu ve uzun yıllara dayalı çabalarıyla işlerini muhakkak bir düzeye ulaştıran bu şahısların omurdaki en büyük gayesi de “Ben çok çektim onlar çekmesin” diyerek çocuklarına en âlâ imkanları sunmak oluyor.

Gerçekten de çocukları kendilerine nazaran daha uygun kaidelerde yaşıyor, yeterli okullarda yahut yurtdışına okuyor ve günü geldiğinde işin başına geçiyor.

Ancak kimi vakit şirket bu el değişiminden sonra büyük maksatlar koyan ve bu doğrultuda yatırımlar yapan genç işverenin elinde teklemeye başlıyor. Eğitimli ve uygun koşullarda yetişmiş evlat, eğitimsiz ya da sermayesiz babasının kurduğu şirketi an geliyor batırıyor.

Buraya kadar anlatılanlar 1993’ten başlayarak uzun yıllar boyunca özel kesimde farklı firmalarda yönetici seviyesinde çalışan sonrasında danışmanlık hizmeti veren ve 2018’den itibaren de İstanbul Esenyurt Üniversitesi İşletme İngilizce Kısım Lideri olan Dr. Ört. Üyesi Erdinç Gülbaş’ın PD’ye anlatımlarının bir özeti.

Erdinç Gülbaş

İKİNCİ KUŞAKTA DURAKLAMA, ÜÇÜNCÜ JENERASYONDA ÇÖKÜŞ
Argümanının nedenlerine dair konuştuğumuz Gülbaş, “Maalesef 30 yılı aşan iş hayatımda çeşitli dallarda bunun pek çok örneğini gördüm” diye kelamına başladı ve “Çoğu vakit eğitimsiz, sermayesiz, sıfırdan başlayan birinci jenerasyon iş adamlarımız şirketlerini süratle büyütüp, Türkiye ölçeğinde üst düzeylere taşırken, şirketlerin ikinci jenerasyonda duraklama, üçüncü kuşakta ise çöküş devrine girdiğini gördüm. Hatta bazen duraklama ve çöküş ikinci kuşakta gerçekleşti” savında bulundu.

“İKİNCİ KUŞAK BİLMEDİĞİNİ BİLMİYOR”
Karşılaştığı örneklere dair firma ismi vermesinin uygun olmayacağını kaydeden Gülbaş, bu duraksama ve çöküşlerin nedenlerine dair argümanlarını şöyle sıraladı:

“Birinci jenerasyon en azından bizim ‘kara düzen’ dediğimiz, bilimsel metotlara ve sisteme dayanmayan, sistemsiz, kaos ortamında kendine mahsus kuralları olan bir yapıda çalışmış ve başarılı olmuş bireyler. İkinci kuşak ise hem bu kara nizamdan habersiz hem de eğitim aldığı yurtiçi ve yurt dışı kıymetli okullarda verilen bilimsel idare sistemlerini ve unsurlarını tam olarak kavramadan, yorumlamadan ve ne formda uygulayacağını bilmeden, yalnızca diplomasını alıp işin başına geçiyor. Yeniden birinci kuşak karar alırken en azından güvendiği birtakım kurmayların kanılarını, öngörülerini dikkate alıyor. Halbuki ikinci jenerasyon bilmediğini bilmediği için birçok kararını kendi kendine alıyor. Yanlışları gördüğünde ise çok geç kalmış oluyor. Kurmay takımı ise onu bu yanlışlardan döndürecek marifete ya da yüreğe sahip olmuyor.”

“TORPİL GEÇMEYİN KELAMI PRATİKTE HAYATA GEÇMİYOR”

Gülbaş, kimi işverenlerin çocuklarını şirketlerinde alt düzeyde işe başlatıp amirlerine “Ona sakın torpil geçmeyin” dediklerini fakat bunun pratikte işlemediğini belirterek, “O kişi birinci jenerasyondaki iş insanları kadar zorluklarla karşılaşmıyor. Çocuklar her imkana sahip olduklarından hayatın gerçek zorluklarıyla yüzleşemiyorlar” dedi.

“BABAMI AŞACAĞIM DİYE HESAPSIZ RİSKLER ALABİLİYORLAR”

Gülbaş, ikinci kuşağın bazen de kendini gösterme, birinciyi aşma hissiyle hesapsız riskler alabildiğini kaydederek, “Kurucu jenerasyonla ortalarındaki vizyon ve maksat farklılıkları ve uzun vadeli sürdürülebilirliği düşünmeden yalnızca kısa vadeli yararlara, başarılara odaklanmak, alınan risklerin başarısızlıkla sonuçlanmasına yol açabiliyor” diye konuştu.

DÜNYA VATANDAŞI OLUYORLAR FAKAT ÜLKEYİ TANIMIYORLAR

Gülbaş, varlıklı ailelerin çocuklarını çoğunlukla yurt dışındaki okullarda okuttuklarını ve çoklukla de işletme eğitimi aldırdıklarını kaydederek, “Çocuklar yeterli bir eğitim alıyor ve dünya vatandaşı oluyor ancak bunlar ülke gerçeklerinden, kültüründen insanlarından uzaklaşıyorlar. Orada verilen eğitim Türkiye kurallarına uygun olmayabiliyor. Çocuklar orada gördüklerini Türkiye’deki aile şirketlerinde uygulamaya kalkıyorlar. Meğer her ülkenin kendine has ekonomik, siyasi, toplumsal ve kültürel yapısı var” diyerek tezini sürdürdü.

“KURUMSALLAŞMAYI BAŞARANLAR İFLAS MESELESİNİ AŞIYOR”

Gülbaş, buna rağmen Türkiye’deki kimi esaslı büyük kümelerde ikinci ya da üçüncü kuşakta kümenin iflası probleminin aşıldığının görüldüğünü, bunun bu kümelerin çok erkenden kurumsallaşmayı başarmış olmasına ve işveren şirketi olmaktan çıkmış olmalarından kaynaklandığını söyledi.
Bu şirketlerin kurucu işverenlerinin kurumsallaşmayı kendi istekleri ile yerleştirdiğini belirten Gülbaş, “Bir şirket ya da şirketler kümesi kurumsal olursa sahipleri değişse de yaşamaya devam eder. Ülkemizde bu hususta olumlu örnekler vardır. Yurt dışında oransal olarak sayıları çok daha fazladır. Şirketlerin borsada halka arz edilmesi, hesap verilebilirlik ve şeffaflık unsurları kurumsallaşmaya kıymetli katkılar sunacaktır. Bu biçimde şirket sahiplerinin karar alma sürecindeki ve idaredeki gücü tahminen azalır fakat şirketlerin hükmî kişilikler olarak kuşaklar boyunca yaşamasının önü açılır” diyerek kelamlarını tamamladı.

Abdullah Teber

DAMATLAR GELİNLER DE İŞİN İÇİNE GİRİNCE DÜZGÜNCE KARIŞIYOR
Gülbaş’ın savlarını iş ömrünün içerisinde yer almış isimlere de sorduk.

Plastik kesiminde sıfırdan başladığı işini 36 ülkeye ihracat yapan bir firmaya çeviren bir devir Beylikdüzü Organize Sanayi Bölgesi Başkanlığı da yapan iş insanı Abdullah Teber, Gülbaş’ın savına katıldığını söyleyerek kelamına başladı.

“Türkiye’nin şöyle bir şansızlığı var” diyerek kelamına başlayan Teber, 1960’lardan sonra iş insanı olan şahısların neredeyse %60’nın ilkokul mezunu olduğunu geri kalanın ise eğitimli lakin parasız olarak yola başladığını belirterek, argümanlarını şöyle sürdürdü:
“Okuldan mühendis olarak mezun oluyor ve uygun bir mühendis oluyor fakat düzgün bir iş insanı olmak farklı bir şey. Kısa müddette gözünü açıp bir şeyler yapıyor fakat birçok şeyi de eksik bırakıyor en başta kurumsallaşmayı. Sonra 2’nci ve 3’üncü kuşak da gelince tekrar evlilikler yoluyla yabancılar yani damatlar, gelinler de işin içine girince işler güzelce dallanıp budaklanıyor. Önemli profesyonel yöneticiye muhtaçlık oluyor fakat onlar da haklı olarak düzgün para istediğinden firmalar veremiyor. Bu süreçte yıllar içinde büyük emeklerle yükselen firmada süratli bir halde iniş başlıyor.”

“ÇOCUKLARA VAKİTSİZ YETKİ VERDİĞİMDE ÇOK PARA KAYBETTİM”
Birinci jenerasyondan sonra işi alan genç işverenlerin kimi vakit şirketleri kendi başlarına nazaran yönetmeye çalıştıklarını kaydeden Teber, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Şirketin nasıl o günlere geldiğinden habersiz ve deneyimlerini bilmiyorsa, mevcut parayı görüp nasıl değerlendirelim dediklerinde batırıyorlar. Bende vakitsiz yetki verdim çocuklara önemli para kaybettim o süreçte. Lakin direndim, işin içinden çekilmedim, güzel yetiştirmeye çalıştım o sayede çocuklar şu an işleri güzel yürütüyorlar. Geçiş süreçlerinde kayba uğramayan şirket sayısı yüzde 10 bile değil. Erdinç Beyefendi çok gerçek söylüyor. Katılıyorum kendisine bu bahiste iki saat seminer bile verebilirim.”

“YÜZDE 70’İ İŞİ GÖTÜREMİYOR”

ÖRSAD (Örme Sanayicileri Derneği) Lideri Fikri Kurt da kendi emeğiyle yükselen bir iş insanı. Uzun yıllar Almanya’da personel olarak çalıştıktan sonra oradaki birikimleriyle Türkiye’ye gelerek iplik üretim işine girerek dalında bilinen isimler ortasına girdi.

Fikri Kurt

Gülbaş’ın savını hatırlattığımız Kurt, “Bunlar yabana atılacak kelamlar değil. Bir kısım ailelerin çocukları işi yürütecek kabiliyette. Fakat yüzde 70’i babalarının amcalarının kurduğu işi götüremiyor. Zira ya işi benimsemiş ya işin mutfağında pişmemiş. Biz yokluktan gelerek çabaladık. Onlar varlık içinde büyüdüklerinden kendilerini farklı görüyorlar. Teknolojiye çok alışıklar. Teknolojiyi birtakım yerlerde kullanabilirsin lakin her yerde de işe yaramaz. Büyükler göç edince şirketler birkaç sene sonra gidiyor. Hepsi o denli olmasa bile bu sorun var” savında bulundu.

“KISA MÜDDETTE NASIL BÜYÜYEBİLİRİM HEVESİNDELER”
Kurt, gençlerin kısa vakitte “Nasıl büyüyebilirim ve varlıklı olabilirim” hevesinde olduklarını öne sürerek, “Dönemsel olarak fırsatlar doğsa bile çabucak varlıklı olamayabilirsin. Vakit zaman rutinde durmak lazım. Birinci kuşak yokluktan gelip zenginliği ulaşıyor. Yeni nesil hazırın üzerinde hareket planlamasını yanlışsız yapmamışsa o da yıkılmaya mahkûm olacak. Kısa vakitte para kazanma hevesine kapılmaması lazım. Sürdürebilir devamlılık kıymetli. Bu kavram yeni yeni benimsiyor” halinde konuştu.

“ZATEN OKUMUŞ, BECERİR DENİLEREK GEREĞİNDEN SÜRATLİ YETKİLENDİRİYORLAR”
Tıpkı soruyu bu sefer genç jenerasyondan bir iş insanına sorduk. Emre Maraşlı, babasının yeniden büyük emeklerle kurduğu Erguvan İnşaat Şirketi’nin günümüzdeki yöneticilerinden. Maraşlı muhakkak noktalarda Gülbaş’ın savlarına katılıyor lakin bir noktada farklı düşünüyor.

Emre Maraşlı

Maraşlı, ikinci nesil işverenlerin ekseriyetle eğitimli olsalar bile, kesim yahut iş idaresi konusunda kâfi tecrübeye sahip olmayabildiklerini kaydederek, “Bu çocukları ‘zaten okumuş, becerir’ diye düşünerek gereğinden süratli yetkilendiriyorlar. Bu durum, tesirli stratejiler oluşturmak ve kararlar almak konusunda problemlere yol açabilir” diye konuştu.

EĞİTİM VE ZEKANIN İŞ HAYATINA KRİTİK BİR KATKISI YOK
Eğitim ve zeka kavramlarının Türkiye’de fazla abartıldığını ileri süren Maraşlı, “İkisinin de insanın iş hayatına kritik bir katkısı yok bence, öncelikli olarak insanların muvaffakiyetini getiren şey çalışkanlığı ve tutarlılığı oluyor. İnanın en düşük zekalar yahut en bilgisiz beşerler bile çalışkanlıkları sayesinde imparatorluklar kurabilirler” halinde konuştu.

“İŞİ BATIRDI DENİLEN YENİ KUŞAKLAR İŞİ NAMUSUYLA YAPMAYA ÇALIŞIYOR OLABİLİR”
Maraşlı, bu mevzuya dair argümanı hem enteresan hem de düşündürücü.

Türkiye’de sağlıklı bir rekabet ortamı bulunmadığına dikkat çeken Maraşlı, şu savla kelamını bitirdi:
“Bugün ‘çok zenginlik’ dediğimiz servetlerin birçoklarının ardında; etik olmayan ilişkiler(rüşvet vs..) yahut etik olmayan işler(vergi kaçırma vs..) bulunuyor. Aile büyükleri bu etik olmayan işleri çocuklarına aktarırken utanıyorlar. “Oğlum düşük göster vergi vermeyelim, Oğlum uydurma fatura bulalım bir yerden, Oğlum satın almaya tatil ikram edelim de fiyatımızı artırsın, Oğlum rüşvet verelim de bu işi bize versinler” diyen bir babanın olacağını pek düşünmüyorum. Yani bu ‘Firmayı batırdı’ denen yeni kuşaklar namusuyla iş yapmaya çalışıyor olabilir.”

patronlardunyasi.com